آنچه یک مسجد را «ضرار» میکند
خبرگزاری افق ـ سیده عظمت سیدنژاد ـ مدرس حوزۀ علمیۀ خواهران: از صدر اسلام، از همان زمان که حکومت اسلامی، توسط پیامبر (ص)، در مدینه تشکیل شد، اولین مسجد ساخته شد. پیامبر و مسلمانان برای مسجد اهمیت زیادی قائل بودهاند. مسجد علاوه بر محل عبادت و نمازگزاردن، نقش مهمی در ایجاد وحدت و همبستگی بین مسلمانان داشته است که با حضور روزانه در مسجد، آموزههای دینی خویش را از زبان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و جانشینانشان میآموختند.
مسجد نهاد عبادی ـ سیاسی در جامعۀ اسلامی است که از علائم دین مقدس اسلام، نخستین جایگاه علم و دانش، محل عبادت و مرکز تقوا و جهاد، جایگاه قاضیان، عالمان و مفسران، پایگاه بسیج، محل تعلیم و تربیت توده مردم، پایگاه تبلیغاتی اسلام و مرکز خدمات اجتماعی به مردم به شمار میرود.
مسجد جایگاه عبادت و پرستش خالصانه خداوند است: «وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً» (جن، ۱۸) مسجد جایگاه زمزمه و نجوای صادقانه با معبود است: «وَ أَقیمُوا وُجُوهَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَ ادْعُوهُ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّینَ» (اعراف، ۲۹) عبادت و راز و نیاز با خداوند، نیاز واقعی و فطری هر انسان و مکمل، بلکه مقوم شخصیت اوست. گرچه عبادت در هر مکانی این نیاز روحی را به طور نسبی تأمین میکند، اما این نیاز در مسجد و عبادتگاه بهتر و کاملتر تأمین میشود.
آنگاه که مؤمن به مسجد وارد میشود، در فضایی آکنده از قدس و طهارت قرار میگیرد؛ خانهای ساده و عاری از پیرایههای مادی، اما انباشته از جلوههای معنوی و الهی. حضور در مسجد، تمرین توجه به خداست. آزمون ترک دنیاست. امتحان مبارزه با نفس و ترک گناهانی همچون غیبت، سخنچینی، بیهودهگویی و مانند آنهاست.
در کتب روایی، احادیث زیادی در مورد اهمیت مسجد از معصومین علیهمالسلام نقل شده است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «خَیْرُ الْبِقَاعِ الْمَسَاجِدُ؛ بهترین مکانها، مساجد است»، و فرمود: «الْمَسَاجِدُ مَجَالِسُ الْأَنْبِیَاءِ؛ مساجد، جایگاه انبیاست»، «الْمَسَاجِدُ بُیُوتُ الْمُتَّقِینَ؛ مساجد، خانه پرهیزگاران است». در دین اسلام مسجد جایگاه ویژه و نقش اساسی در تعلیم و تربیت جامعه و خصوصاً نسل جوان دارد و یکی از دلایل توجه قرآن و پیشوایان معصوم نسبت به آن و بیان فضیلت و ارزشش نیز به همین علت است.
مسجد در صدر اسلام مرکز سازماندهی، نظارت و برنامهریزی امور مسلمین
با نگاهی گذرا به تاریخ صدر اسلام تا کنون، در مییابیم که مسجد از آغاز پیدایش تاکنون به عنوان مرکز ثقل رسالت پیامبر، منشأ تحولات، خدمات و پایگاهی برای ابلاغ پیامهای الهی و بسط رسالت پیامبر به شمار میرفته است. مسجد مرکز سازماندهی و نظارت و برنامهریزی امور مسلمین بوده و در کنار اعمال و انجام فرائض دینی، مساجد به عنوان کانون فعالیتهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، قضایی و آموزشی محسوب میشده است. در طول تاریخ نیز نه تنها از کارکردهای آن کاسته نشده بلکه به فراخور زمان و مکان بر تعداد کارکردهای آن نیز افزوده شده است و این اماکن مقدس بیش از پیش به نقشآفرینی و تحولسازی در سطوح جامعه ادوار گذشته پرداخته است.
پیروزی ما برای اداره مسجد است
پیامبر اسلام(ص) به عنوان اولین امام مسجد، هیچ گاه نگاه تکبعدی و کارکرد صرفاً عبادی و مناسکی به مسجد نداشتند بلکه مسجد را به عنوان مکانی میدانستند که تمام امور مملکت را از آنجا اداره و هدایت میکردند. امروزه با توجه به اینکه نظام حاکم بر کشور ما نظامی است که غالباً شیوهها و روشهای حکومتداری آن برخاسته از مبانی دینی و مسجد نیز پایگاه و خاستگاه بسط و ترویج دینداری و ولایتمداری است، باید بسیاری از امور مختلف جامعۀ اسلامی در مسجد تنظیم شود. حضرت امام خمینی (ره) نیز در همین ارتباط میفرماید: «از مسجد باید امور اداره بشود. مساجد بود که این پیروزی را برای ملت ما درست کرد. این مراکز حساسی است که ملت باید به آن توجه داشته باشد و اینطور نباشد که خیال کنند حالا که ما پیروز شدیم دیگر مسجد میخواهیم چه کنیم. پیروزی ما برای اداره مسجد است.» (صحیفه امام، جلد۱۳، ص۱۵)
آبادانی مساجد مخصوص ایمان آوردندگان به خدا
بنیانگذاران مسجد، ادارهکنندگان آن، خدمتگزاران، نمازگزاران مسجد و در یک کلام کسانی که آنان را اهل مسجد مینامیم، نقش مهمی در شایستگی و صلاح مسجد دارند. خداوند متعال شدیداً مشرکان وغیر مؤمنان را از هرگونه دخالتی در امور مساجد برحذر میدارد و میفرماید: «ما کانَ لِلْمُشْرِکینَ أَنْ یَعْمُرُوا مَساجِدَ اللَّهِ شاهِدینَ عَلى أَنْفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ؛ مشرکان حق ندارند در حالی که به کفر خود گواهی میدهند مساجد خدا را آباد کنند».(توبه، ۱۷٫) عمارت مسجد هم از نظر لغوی و هم با توجه به آنچه مفسران گفتهاند تنها به معنای بنای ساختمان مسجد و تعمیر آن نیست بلکه واژه «عمارت» دارای معانی گسترده است. در واقع هرگونه اقدامی که مایه گرمی و رونق مسجد باشد، عمارت و آبادانی آن به شمار میآید. خداوند متعال عمارت مسجد را منحصراً در اختیار مؤمنانی که دارای شرایط ویژه باشند، قرار داده و میفرماید: «إِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاهَ وَ آتَى الزَّکاهَ وَ لَمْ یَخْشَ إِلاَّ اللَّهَ؛مساجد خدا را تنها کسانی آباد میکنند که به خدا و روز واپسین ایمان دارند و نماز برپا میدارند و زکات میدهند و جز از خدا نمیترسند».
راز فضیلت مسجد قُبا آن است که بنیانگذارانش از سر صدق و صفا آن را بنا نهادهاند و نمازگزاران آن نیز دوستدار پاکی و پاکیزگی بودهاند. خداوند در این باره میفرماید «فیهِ رِجالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا؛ در آن مردانىاند که دوست دارند خود را پاک سازند و خدا کسانى را که خواهان پاکىاند دوست مىدارد» (توبه۱۰۸ ) واقعیت خارجی و معیارهای عقلی هم این را میگوید؛ زیرا زمین و سنگ و چوب و ابزاری که در بنای مسجدی همچون مسجد قبا به کار میرود، با آنچه در مسجد ضرار مورد استفاده قرار میگیرد، تفاوت ماهوی با یکدیگر ندارند. ایمان، تقوا و صفای درون بنیانگذاران مسجد است که سبب میشود مسجدی، مسجد قبا شود و برای همیشه دو رکعت نماز در آن، پاداش یک عمره را داشته باشد.( خسرو تقدسی نیا، مسجد در آیینه قرآن و روایات، ص۱۷-۱۹٫)
مساجد ما باید کانون ارشاد و تبیین فرهنگ مبین اسلام باشد
در حال حاضر عملکرد مساجد مسلمین، با عملکرد مساجد مسلمین صدر اسلام بسیار فاصله گرفته است. در صدر اسلام مسجد به عنوان کانون اصلی تجمع مسلمین در رابطه با هر مسأله اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بود، در حالی که در عصر کنونی به دلایل مختلف، مساجد کارآیی لازم را ندارد و جای تأسف دارد که مساجد ما که باید کانون ارشاد و تبیین فرنگ مبین اسلام باشد، تنها شکل یک نمازخانه را به خود گرفته و درهای آن فقط موقع نماز باز میشود. اگر رابطه افراد جامعه با مسجد پیوسته و مستمر شود و همگی در احیای فعالیتهای مسجد بسیج شویم به طور قطع بسیاری از مشکلات جامعه کنونی را نخواهیم داشت.( اسماء ایوبی ماهانی، شیوههای جذب جوانان به دین از دیدگاه آیات و روایات)
جهت اقبال مردم به مسجد، افراد و گروههای مختلفی از جمله خانواده، مدرسه، نمازگزاران و اهل مسجد، هیئت امنا و خادم مسجد، و از همه مهمتر امام جماعت مسجد دخیلاند که به هر کدام از آنان وظایف و مسئولیتهایی متوجه است که رعایت آنها تأثیر به سزایی در جذب جوانان به مسجد خواهد داشت.
خانواده در خصوص جذب فرزندان به مساجد نقش الگویی و سرمشق دارد. مدارس نیز در جذب نوجوانان و جوانان به مساجد، نقش پل ارتباطی را ایفا میکنند. به هر میزان در مدارس به موضوع نماز جماعت و نمازخانهها پرداخته شود، میزان رویکرد دانشآموزان به مساجد بیشتر خواهد بود. (اکبر رهنما، تبیین جایگاه مسجد در نظام اسلامی، مسجد نقطه وصل) در این میان امام جماعت، دارای نقش ممتاز و ویژه است؛ زیرا او بار فکری، تربیتی و فرهنگی مسجد را بر دوش دارد.
بر پایه منابع اسلامی برای آنکه امام جماعت بتواند مسجد را در زمینههای گوناگون به پیش برد، باید از ویژگیهای زیر برخوردار باشد:
۱٫ عدالت: نیرویی درونی که او را از دست زدن به هر گونه گناه وآلودگی باز دارد.
۲٫ مروّت: پرهیز از کارهایی که شخصیت او را در دیدگان خوار و بیمقدار سازد هرچند آن کارها گناه نباشد.
۳٫ برخورداری از مراتب علمی لازم تا بتواند بار هدایت علمی ـ فکری مسجد را بر دوش گیرد.
۴٫ برخورداری امام جماعت از تقوا و فضیلتهای اخلاقی تا مسجد را در زمینههای تربیتی بارور کند.
۵٫ سعه صدر و گشادهرویی در برخورد با قشرهای گوناگون و توان جذب آنان به اسلام و مسجد.
۶٫ حضور منظم در مسجد به ویژه برای اقامه نماز.
۷٫ خودداری از طولانی کردن برنامهها مخصوصاً خود نماز. امام علی علیهالسلام فرمود: «آخرین سخن محبوبم پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با من این بود که علی جان! در نماز جماعت حال ضعیفترین مأموم را مراعات کن»